Омӯзиши ақидаҳои онтологӣ, этикӣ, эстетикӣ, иҷтимоию сиёсии мутафаккирони машҳур, инчунин мактабҳои алҳидаи тасаввуф дар алоқамандии якдигар, бо дарназардошти вазъи таърихию идеологӣ ва фарҳангӣ, барои ба вуҷуд овардани тасвири таърихи фалсафаи халқи тоҷик чун қисми муҳими сохтори фарҳанги маънавии Шарқи асримиёнагӣ метавонад мусоидат намояд.

Аз ин ҷиҳат тадқиқоти масоили фалсафии тасаввуфи Хуросону Мовароуннаҳр бағоят самарабахш ва муфид метавонад гардад.

Огоҳӣ бо чанд  байти яке аз домуллоҳои шинохтаи кишвар, ки ҳоло дар ќайди ҳаёт нестанд, ин ҷонибро ба андешаи амиќ водор намуданд ва барои рӯи коғаз овардани сатрҳои зерин сабаб гардиданд.  Пеш аз ҳама зарур ҳисобида мешавад, ки худи байтҳои домулло бидуни зикри номи ӯ оварда шаванд, зеро бузургон гуфтаанд:

Мангар, ки кӣ мегӯяд,

Бингар, ки чӣ мегӯяд.

Инак, байтҳои домулло:

           Гуфта он Абдулваҳҳоби тирадил,

           Баҳрае нобурда ҷуз обу гил.

           «Бар фарози Арш биншинад Худо

Агарчӣ Имом Бухорӣ дар адабиёти динӣ ва илмӣ ҳамчун муҳаддис ва муфассир машҳур гаштааст, фасоҳати каломи ӯро дар назм низ мушоҳида кардан мумкин аст, вале назми сурудаи ӯ камтар боқӣ мондааст. Имом Зоҳир мегӯяд, Имом Бухорӣ дорои ашъоре буда, мутаассифона баъзе аз ашъори ӯ сабт нагардида ва ё аз байн рафтааст. Ӯ ба сурудани шеър қодир буда, вале аз сурудани он  худдорӣ намудааст, ӯ шогирди муваффақи мадрасаи набавӣ буда, аҳодиси шарифи он ҳазратро дар арсаи гуфтор, кирдор ва сулук шиори рафтори худ қарор додааст. 

ҚИСМИ IV

Абусаид Абулхайри Меҳнаӣ

Абусаид Абулхайр дар Меҳна, деҳаи бузурге дар атрофи Марв 7 декабри соли 967 таваллуд шуда,12 январи соли 1049 дар ҳамон ҷо вафот кардааст.